Psycholodzy zajmujący się edukacją osób zawodowo czy hobbistycznie zajmujących się sportem wierzą, że najlepsze efekty przynosi równomierna praca nad wszelkimi obszarami rozwoju zawodnika od samego początku. Najczęściej jednak dzieje się tak, że do psychologa zgłaszamy się dlatego, że coś idzie nie tak.

Zacznijmy od tego, że psycholog sportu zazwyczaj (chyba, że równolegle pracuje także w tych obszarach psychologii) nie zajmuje się psychoterapią, nie pracuje z osobami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne. Jego zadaniem jest psychoedukacja – wspieranie zdrowych osób w ich rozwoju życiowym, a poprzez to – wpływanie na otrzymywane przez nie wyniki sportowe.

Bardzo często uważa się, że psycholog to osoba, która pomaga trenerom zmotywować zawodników. Jest w tym sporo prawdy, ale warto pamiętać również, że bardzo często zawodnicy zmagają się z odwrotnym problemem – nadmierną motywacją, która sprawia, że stają się bardziej spięci i osiągają gorsze wyniki. Dlatego bardzo często zadaniem psychologa jest pomoc w zdjęciu presji z zawodnika tak, aby znaleźć jego optymalny poziom pobudzenia (pamiętajmy: każdy z nas jest różny i dla każdego inne warunki i sposoby pracy są najlepsze). Jego zadaniem jest również wspieranie trenera w odnalezieniu najoptymalniejszych i najlepszych sposobów na poradzenie sobie z tak trudną sytuacją, jaką jest widmo przegranej w najważniejszym meczu.

Niezwykle ważnym aspektem pracy psychologa jest wspieranie dobrej komunikacji między wszystkimi osobami pracującymi na wynik danego sportowca czy drużyny. Bardzo często nie zdajemy sobie sprawy, że nasze wypowiedzi są interpretowane inaczej niż byśmy chcieli, a milczenie – również odczytywane jest w niewłaściwy, sprzeczny z naszymi intencjami sposób. Dlatego też psycholog uczy zasad komunikacji takiej, która będzie efektywna. Niezwykle ważnym aspektem komunikacji w sporcie pomiędzy zawodnikami oraz między trenerem a sportowcem jest kwestia dawania informacji zwrotnej w taki sposób, by z jednej strony nie obniżać samooceny, a z drugiej przekazywać niezbędne informacje potrzebne do dalszego rozwoju. Nauka dobrej komunikacji to także nauka chwalenia – szczególnie ważna (choć nie tylko) w pracy z najmłodszymi zawodnikami.

Sporty indywidualne to poniekąd także sporty zespołowe (bo przecież na sukces np. samotnie pływającej żeglarki Ellen MacArthur pracuje regularnie cały sztab ludzi, z którymi się przygotowuje, a w czasie startu jest z nimi w stałym kontakcie). W każdym zespole jest specyficzna dynamika, różne osoby pełnią różne role. Zadaniem psychologa jest tak wspierać procesy grupowe, aby zespół mógł realizować swoje wspólne cele (bo przecież dlatego jest zespołem). Czasami psycholog wspiera rozwiązywanie konfliktów, nie jest jednak tak, że dąży za wszelką cenę do tego, żeby konfliktów nie było wcale, a w zespole było miło, lekko i przyjemnie. Dla każdej grupy osób dobre będzie coś innego – i to ważne zadanie dla psychologa, by wspierać zespół w tym, aby naprawdę był zespołem, a nie jedynie przypadkowo zebraną grupką ludzi. 

Hasło „pewność siebie” u wielu osób kojarzy się z narcyzmem czy, mówiąc prościej, zadzieraniem nosa. W sporcie, jak i w innych obszarach życia, aby dobrze funkcjonować, chcemy rozwijać realistyczny i zdrowy poziom pewności siebie. W tym między innymi wspiera osoby, z którymi pracuje, psycholog: pomaga im rozpoznać swoje mocne strony oraz te obszary, które wymagają zwiększonego nakładu pracy. Szuka takich sposobów, by zdrowa pewność siebie była tym źródłem energii wewnętrznej, która pozwala wygrywać pozornie przegrane już mecze, podnosić się szybko po porażkach, radzić sobie ze stresem i zmieniającymi się warunkami i oczekiwaniami.

To chyba jedna z takich ról psychologa, które dla większości osób są dość oczywiste. Zadaniem psychologa jest z jednej strony pomóc zawodnikowi rozpoznać to, co dokładnie go stresuje, w jakich okolicznościach oraz jakie powoduje to skutki, a z drugiej strony wspiera szukanie takich technik i sposobów, które pozwolą z tym stresem efektywnie funkcjonować (w zasadzie nie można mówić o wyeliminowaniu stresu, zresztą – stres jako zjawisko samo w sobie nie jest niczym złym, gorzej jednak, gdy przeszkadza nam w dobrym funkcjonowaniu i realizacji naszych celów). Bardzo często również sama rozmowa z wspierającym psychologiem stanowi sposób na „odparowanie” i nabranie dystansu do problemów i trudności. 

Kariera sportowca, o której rozpoczęciu decyduje się coraz wcześniej, to proces, który wymaga planowania i starannego prowadzenia. Rolą psychologa jest m.in. nauczenie zawodnika, jak wyznaczać krótko- i długoterminowe cele, zarówno dotyczące treningów, zawodów, stylu życia oraz całego przebiegu kariery. W pracy z klientem przygotowuje się różnorakie scenariusze, uwzględniające pojawienie się kontuzji, niespodziewane przerwanie kariery, czy wreszcie planowanie jej zakończenia, nawet, jeśli planuje się to, co ma się zdarzyć za 10, 15 lub 20 lat. Elementem wyznaczania celów jest przecież również podchodzenie do nich w sposób elastyczny i umiejętność przedefiniowania ich.

99% sportowców na poziomie olimpijskim korzysta z treningu wyobrażeniowego. Poza zawodami poświęcają na niego średnio 12,5 minuty dziennie, w czasie Olimpiady – ponad 2 godziny dziennie! Z wyobrażeń korzystamy wszyscy, żeby jednak nasza wyobraźnia była naszym sprzymierzeńcem, warto znać zasady, jak to robić, aby efekty nie były odwrotne do zakładanych. Trzeba bowiem pamiętać, że niewłaściwie stosowany trening wyobrażeniowy nie tylko nie pomaga, ale może wręcz przeszkadzać. Żeby jednak nie brzmiało to bardzo serio – techniki wyobrażeniowe są naprawdę stosunkowo łatwe do nauczenia, i przy regularnym ich stosowaniu i treningu – przynoszą dobre efekty. 

Zawodowi sportowcy a także osoby stanowiące część zespołów współpracujących ze sportowcami prowadzą, mówiąc delikatnie, specyficzny styl życia, wiążący się z częstymi wyjazdami, długimi podróżami, rzadkimi pobytami w domu. Połączenie kariery związanej ze sportem z satysfakcjonującym życiem prywatnym (a czasami również z edukacją bądź równoległą karierą zawodową) dla wielu z nich stanowi nie lada wyzwanie. Jedną z ról psychologa jest właśnie wsparcie klienta w tym obszarze, gdyż jest niezwykle ważne, aby różne sfery życia sportowca były na tyle poukładane, by nie wpływały negatywnie na funkcjonowanie w sporcie (tu ciekawostka: nie tylko duże, pojedyncze stresy negatywnie wpływają na koncentrację i pobudzenie. Drobne, stresujące sprawy dnia codziennego sumują się i mogą – choć nie muszą – wpływać na formę na zawodach. Dlatego zadaniem psychologa jest wspierać rozwiązywanie różnych utrudniających koncentrację kwestii, a w przypadku braku możliwości rozwiązania – poszukiwać takich sposobów, by zminimalizować ich wpływ na funkcjonowanie i dobrostan klienta). Jest to wyzwanie na różnych etapach życia – na przykład wśród nastolatków, dla których prowadzenie sportowego stylu życia oznacza istotne ograniczenie życia towarzyskiego.

Gdy w życiu sportowca pojawia się poważna kontuzja, zwykle oznacza to przyspieszony kurs dorastania, zmiany priorytetów, a przede wszystkim próbę charakteru. Ważne, aby otoczenie wiedziało, co w różnych okresach po kontuzji jest najbardziej potrzebne osobie zdrowiejącej. Wbrew pozorom nie zawsze jest to oczywiste. Wsparcie psychologiczne pomaga wytrwać w reżimie rehabilitacji i w prowadzeniu stylu życia ułatwiającego powrót do formy, a to często od cierpliwości w realizacji założeń sztabu medycznego zależy sukces powrotu do sportu. Dodatkowo warto, aby całe otoczenie osoby zmagającej się z kontuzją i jej skutkami wiedziało, jak taką osobę wspierać – psycholog może służyć doradztwem dla trenerów, pozostałych członków drużyny, bliskich a także dla sztabu medycznego – by wiedzieć, jak swoim zachowaniem pozytywnie motywować pacjenta do wytrwania w cierpliwym powrocie do sportu. Pomoc psychologa jest również przydatna w sytuacji, gdy ciężka kontuzja wymusza zmianę planów i celów, a szczególnie, gdy wymusza przedwczesne zakończenie kariery.

W wielu krajach, gdzie wśród sportowców od najmłodszych lat prowadzi się trening mentalny, dość wcześnie wprowadza się elementy szkolenia medialnego. W końcu dobrze zaplanowana i zrealizowana kariera sportowa oznacza, że prędzej czy później do takich kontaktów dojdzie, a wszyscy mamy świadomość, jak dużą władzę – i wpływ na kariery zawodników i trenerów – mają media. Funkcjonowanie w mediach, nawet, jeśli z założenia ograniczane jest do minimum, ma znaczenie dla relacji z kibicami, na podpisywanie kontraktów, na pozyskiwanie sponsorów. Dobrej komunikacji z mediami można i warto się uczyć, elementy takiego przygotowania naturalnie mogą się znaleźć w toku pracy z psychologiem.

Do psychologa może przyjść każdy zawodnik. Nawet, jeśli uprawia sport drużynowy, a jego zespół nie pracuje z psychologiem, możliwe jest prowadzenie indywidualnych konsultacji. Jest wiele obszarów funkcjonowania, które mogą ulec poprawie w toku takiej współpracy nawet, jeśli psycholog nie ma możliwości kontaktu z klubem. Psychologia sportu wspiera zawodników o długim stażu, początkujących, a także tych, którzy uprawiają sport rekreacyjnie. Do psychologa warto przyjść nie tylko w sytuacji kryzysów czy problemów – czasem warto poszukać razem takich rozwiązań, które jeszcze poprawią dobre funkcjonowanie. To ważne – psycholog nie jest wyłącznie od pracy tylko wtedy, gdy jest źle. Gdy jest dobrze – pomoże ten stan utrzymać a niejednokrotnie zastanowić się, co zrobić, by „pójść do przodu”.

Dobry trener poniekąd jest jednocześnie dobrym psychologiem. Musi przecież opierać się na wszystkich wspomnianych na początku „nogach od stołu” (dla przypomnienia: przygotowanie mentalne, fizyczne, taktyczne i techniczne). Bardzo często w swej pracy bazują na swoich intuicjach, a wsparcie ze strony psychologa umożliwiłoby im unikanie „wyważania otwartych drzwi”. Bardzo często niewielkie zmiany (np. w komunikacji) dają wielkie efekty. Pamiętajmy – zawsze poszerzenie sztabu o kolejnych ludzi wnosi coś nowego i tworzy nową jakość.

Praca z grupą to wspaniałe przeżycie. Wielkim wyzwaniem jest zbudowanie dobrze funkcjonującej drużyny (czy sztabu szkoleniowego, który współpracuje z zawodnikiem trenującym sport indywidualny), a jeszcze większym – utrzymanie dynamiki w grupie już dobrze funkcjonującej. Po miesiącach czy latach dobrego funkcjonowania, przy niewielkich zmianach personalnych, może się zdarzyć, że wszystko „siądzie”. Zadaniem psychologa jest tak wspierać sztab trenerski, by takim sytuacjom zapobiegać, a jeśli już się darzą – radzić sobie z nimi.

Jak wspomniano wyżej, sport to nie tylko zawodnicy i trenerzy. Wokół sportowców pracują coraz większe rzesze specjalistów zajmujących się aspektem medycznym, fizjologicznym, organizacyjnym, wizerunkowym itd. W każdym zespole warto usprawniać i wydobywać kreatywność – tak może pomóc psycholog. Osoby pracujące w zespołach zmagają się często również z podobnymi problemami, jakie omówiono powyżej w przypadku sportowców – miewają trudności z radzeniem sobie ze stresem lub pogodzeniem ról zawodowych z życiem prywatnym.

To wyjątkowa grupa osób, bez których trudno wyobrazić sobie współczesny sport. Przed sędziami stawia się coraz większe wymagania (zarówno fizyczne, jak i intelektualne). Jest duża konkurencja, na imprezach sportowych coraz częściej są media i tłumy kibiców. Aby dobrze wykonywać tę pracę, niezbędna jest umiejętność dobrego koncentrowania się, nieulegania wpływom zawodników, trenerów, publiczności. Podobnie jak sportowcy i inne osoby wspierające ich – różnie radzą sobie ze stresem, częstymi wyjazdami, konkurencją.

Jak widać powyżej, spektrum możliwych działań psychologa jest niezwykle duże. Niektóre osoby mogą się zapytać: „Jak to? A psycholog to nie pan/pani z niezrozumiałym testem, z którego wyjdzie niezrozumiały dla nikogo wynik?”. To bardzo ważne pytanie. Współczesna psychologia oferuje duże spektrum metod psychometrycznych, ale stosuje się je jedynie wtedy, gdy mogą one odpowiedzieć na jakieś istotne pytania (np. dotyczące pewnych aspektów uwagi czy temperamentu) i zawsze ich wynik musi być w zrozumiały sposób przedstawiony osobie badanej. Najważniejszym działaniem psychologa jest podążanie za klientem i wspieranie go, a dopiero wtórnie – poszukiwanie takich technik i metod, które ułatwią odnalezienie i utrzymanie dobrej formy psychicznej i fizycznej. 

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, umówić się na spotkanie bądź zadać mi jakieś pytanie, proszę o kontakt: